İstanbul: Tarihi Dönüşümlerin Kenti

"Viel Veränderung, Wenig Wandel" başlıklı metnin Türkçe versiyonu [ARCH+, n.: 195, p.: 34-37, November 2009.].

Kent Bölgeler, Metropoliten Alanlar ve Büyükşehirler: Değişen Dinamikler ve Sorunlar

Günümüzde mekânın yeniden üretimi, boş arazilerin giderek azalması ve neoliberal politikalarca yeniden işlevlendirilmesi gereken alanlar nedeniyle çoğunlukla kentsel dönüşüm süreçleriyle gerçekleşmektedir. Kentsel arazi mülkiyetine bağlı kazançlar, enflasyonist bir ortamda yapılan ticaret ve reel üretim gibi servet biriktirme araçlarından cazip hale gelmiş; bu da kısıtlı bir meta olan kentsel araziyi spekülatif hale getirmiştir. Bu makalede, mekân kâr amaçlı baskılar sonucunda yeniden üretilirken, birikim rejiminin mekânsal yayılımı ve tetikleyicileri ilişkisellikleri içerisinde değerlendirilmiştir. Bu çerçevede, mekânın meta haline geldiği 1980 sonrası dönem için İstanbul dönüşüm haritası çıkartılmış, bu süreçlerin kendi aralıklarındaki ilişkisellikleri belirlenmiş ve hakim sermaye birikim rejiminin İstanbul’un dönüşüm/büyüme bölgeleri ile ilişkiselliği açıklanmıştır.

Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2011

Isparta, tarihi ticari kent merkezi, fiziksel ve yap sal dönü üm, de im.

Boğaziçi Y. V. Bülten, 2013

Yeni İstanbul Çalışmaları, 2014

"Yeni İstanbul Çalışmaları" kitabı içerisinde yer alan bu makale; MSGSÜ BAP kapsamında hazırlanıp 2010 yılında tamamlanmış olan 200917 no’lu, “İstanbul’un Kentsel Dönüşüm Haritası ve Gecekondu Mahallelerinde Geliştirilen Kentsel Dönüşüm Projeleri” başlıklı proje, 2014 yılında tamamlanmış “Sarıyer Gecekondu Mahalleleri Örneğinde Kentsel Dönüşüm Süreçleri ve Bu Süreçlerin Sosyo-Ekonomik ve Fiziki Etkileri” başlıklı 110K404 no’lu TÜBİTAK projesi ve BirUmut Derneği – Dayanışmacı Atölye bünyesinde yapılmış gönüllü çalışmalardan yararlanılarak hazırlanmıştır.

2015

Istanbul: The Glorious City of Imperial Changes, Antik Çağ’dan Günümüze Büyük İstanbul Tarihi, Çoşkun Yılmaz (ed.), (İstanbul: İBB Kültür AŞ ve İSAM, 2015), 118-181

Millî Folklor, 2021

Kentleşme, mekân olarak kentleri ve özne olarak bireyleri/toplumları etkileyen ve onlardan etkilenen bir süreçtir. Bu süreçte kentlerin konut alanları, ticari mekânları, açık ve kapalı kamusal mekânları değişikliğe uğramış, bu değişiklikten toplumların üretim ve tüketim biçimleri, yaşam tarzları ve kültürel pratikleri doğrudan etkilenmiştir. Özellikle büyük kentlerde, kentleşmenin ilk yıllarından başlayarak günümüze kadar en büyük değişikliklerin gözlendiği mekânlar arasında, "tarihî kent merkezi", "eski kent merkezi", "tarihî kent içi alan" ya da "tarihî kentsel alan" gibi farklı şekillerde adlandırılan alanlar yer almaktadır. Tarihleri kentlerin kuruluşuna kadar götürülebilen merkezler, pek çok tarihî ve kültürel miras unsurunu barındırmakta; bu sebeple de "kentsel sit alanı" statüsüne girmektedir. Ayrıca tarihî kent merkezleri, doğal ve kültürel miras unsurlarını barındırmasının yanında kentli için ticari, toplumsal ve kültürel imgeleriyle bir kamusal alan işlevi görmektedir. Ancak hızlı, aşırı ve plansız nüfus hareketleri kent merkezlerinde bir yığılmaya neden olmuş, yeni iş alanlarının, üretim ve tüketim mekânlarının inşası ile bu merkezler sakinlerini ve cazibesini, ticari ve ekonomik işlevini yitirmiş ve zaman içinde çöküntü alanı hâline gelmiştir. Hem yaşam alanı hem de ticari ve toplumsal olarak terk edilen bu merkezlerin kültürel ve tarihî miras unsurları da bu süreçten etkilenmiştir. Ancak zamanla buralara odaklanan kentsel yenileme ve canlandırma uygulamaları gündeme gelmiştir. Kültürel ve tarihî mirası barındırması dolayısıyla kent ve kültürel miras yaklaşımlarının ve çalışmalarının temel konularından olan tarihî kent merkezleri, kentsel koruma yaklaşımlarında öncelikle somut miras unsurlarının korunması açısından gündeme gelmişse de kültürel miras yaklaşımlarındaki değişimler neticesinde tek yönlü kentsel koruma yaklaşımları yerini somut ve somut olmayan kültürel mirası birlikte ele alan bütüncül yaklaşımlara bırakmıştır. Bu değişiklik, kentsel koruma yöntemlerinden biri olarak değerlendirilen kentsel yenileme ve yeniden canlandırma uygulamalarını çok yönlü ele almaya imkân sağlamış; konunun fiziki yenilemenin ötesinde kültürel bir yenileme süreci olarak değerlendirilmesini zorunlu kılmıştır. Kent merkezlerinde hayata geçirilen yeniden canlandırma projelerinin temelde üç boyutu olduğu söylenebilir: Kültürel mirası koruma boyutu, turizm boyutu ve toplumsal boyutu. Bu makale kapsamında toplumsal boyut, bu merkezlerin kültür aktarımı ve paylaşıma olanak sağlayan kültürel mekân olma özellikleri bağlamında ele alınmış; yeniden canlandırmanın kültürel boyutuna odaklanılmıştır. Bu doğrultuda öncelikle kentsel yenileme ve yeniden canlandırma kavramları açıklanmış; kent merkezlerinin yeniden canlandırılmasını gündeme getiren neden ve süreçlere değinilmiştir. Yeniden canlandırmanın kültürel mekân boyutu ise, 2003 tarihli Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi'nin sadece miras unsurlarını değil kültürel mekânları da korumaya dâhil etmesinden hareketle, aktarım işlevi güçlü olan kültürel mekân kaybının sebepleri, bu kaybın doğurduğu sonuçlar ve günümüzde bu mekânlara duyulan ihtiyaç odağında ele alınmış; yenilenen mekânların kentliler açısından paylaşım ve aktarım ortamları yaratması bağlamında değerlendirilmiştir. Ayrıca canlandırılan alanların kültürel toplanma mekânı olma boyutunun öne çıktığı uygulama ve proje örneklerine yer verilmiştir. Bu doğrultuda somut olmayan kültürel mirasın korunması ve aktarımı noktasında Sözleşme'nin de önerdiği kültürel yönü de kapsayan çok yönlü yeniden canlandırmanın ve bütüncül koruma yaklaşımlarının önemi ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler Kültürel mekân, somut olmayan kültürel miras, yeniden canlandırma, kent meydanı, aktarım.

Uzun yıllar gündemde olan Osmanlı toprak düzeninden yola çıkarak toplumsal yapı çözümlemeleri yerine günümüzde kentsel yapılar bir başka vurgu alıyor. İnsan-mekân ilişkisinin zaman sürecinde izini sürebilmek tarih yanı sıra coğrafya ve nüfusbilimi gerekli kılıyor. Öte yandan ekonomik ve toplumsal topografya çalışmaları sayısal veriler ışığında denetlenebildiği oranda kalıcı sonuçlar veriyor. Mekânın ekonomik ve toplumsal yaşamdaki yeri giderek tarihçilikte önem kazanıyor. Mekân tarihçiliği coğrafya-tarih etkileşimini gündeme getiriyor. Türkiye'de son yıllarda beliren kent tarihçiliği bu açıdan önemli.